7.1.1 Postojeće stanje – lokacija i građevinski fond na lokaciji

Lokacija na kojoj je planirano formiranje Kompleksa Arheološkog parka Belo brdo u Vinči sa objektima Centra za posetioce i Naučnoistraživačkog centra neolita i potrebnim pratećim sadržajima obuhvata: desnu obalu Dunava - od ušća Bolečice na jugu do granice konkursnog obuhvata na severu, prostor arheološkog nalazišta (I stepen zaštite), prostor zaštićene okoline arheološkog nalazište (II stepen zaštite), zatim prostor južno od granice zaštićene okoline arheološkog nalazišta do regulacije reke Bolečice, između regulacije priobalja Dunava na istoku i granice konkursnog obuhvata na zapadu duž regulacije leve obale Bolečice u širini od cca 100.0 metara, odnosno cca 200.0 metara u najzapadnijem delu i parcele stare škole i aktivnog objekta pošte.

Budući kompleks Arheološki park sadrži pet specifičnih podcelina:

• Arheološko nalazište
• Centar za posetioce
• Naučnoistraživački centar neolita
• Priobalje Dunava - šetalište, pristan i obaloutvrda
• Arheo park (u sklopu koje je predviđen i glavni parking Kompleksa sa pratećim sardžajima)

povezanih slobodnim prostorima kompleksa koji uključuju saobraćajne, zelene i pešačke površine, kao i druge potrebne prateće sadržaje. Ukupna površina kompleksa u obuhvatu konkursa je 223.590 m2, odnosno oko 22.36 ha.

slika 33. Prikaz obuhvat akonkursa sa podcelinama

 

Podcelina Arheološko nalazište

Arheološko nalazište je uzvišeni plato na kojem se živelo i koji je u prošlosti bio neposredno uz reku. Stanovnici neolitskog naselja bili su upućeni na reku i zato su se arheološki slojevi i dugo trajanje manifestuju na ovom ograničenom prostoru. Deo prostora koji je danas i turistički punkt je mesto gde je život i naseljavanje bilo najintenzivnije, što se manifestuje kroz profil visok 10 m, koji se prirodno snižava i ostaci naslojavanja se smanjuju u pravcu ka severu, jugu i zapadu.

Prostor podceline Arheološko nalazište obuhvata dominantan deo arheološkog nalazišta - I stepen zaštite površine oko 52 050 m2 i veći deo zaštićene okoline arheološkog nalazište – II stepen zaštite površine oko 32 150 m2, što ukupno čini 84 200 m2. Zonu podceline Arheološko nalazište u okviru I stepena zaštite čine katastarske parcele: 2014, 2015, 2016/1, 2016/2, 2016/3, 2018/1, 2018/2, 2018/3, 2018/4, 2019/1, 2019/2, 2020, 2021, 2022, 2023/1, 2023/2, 2023/3, 2023/4, 2024, 2025/1, 2025/2, 2025/3, 2026/1, 2026/2, 2026/3, 2026/4, 2026/5, 2026/6, 2027/1, 2027/2, 2027/3, 2027/4, 2046/1, 2046/2, 2046/3, 2047/1, 2047/2, 2047/3, 2048/1, 2048/2, 2619/5 i delovi katastarskih parcela 2619/5, 2619/6, 2619/7, 2619/8, 2619/9, sve KO Vinča, a u okviru II stepena zaštite katastrske parcele: 1992/1, 1994/1, 1994/2, 1995/1, 1995/3, 1995/4, 1996/1, 1999/1, 1999/2, 2000, 2011/1, 2011/2, 2011/3, 2012, 2013/1, 2013/5, 2013/6, 2017/1, 2017/2, 2017/3, 2017/4, 2049/1, 2049/2, 2728 i delovi katastarskih parcela 1992/2, 1992/3, 2017/5, 2017/6, 2017/7 i 2691/1.

slika 34. Orto-foto snimak sa granicom I i II stepena zaštite arheološkog nalazišta kao celine u konkursnom obuhvatu

Nalazište u zoni I stepena zaštite, kao prostor na kom se u kontinuitetu obavljaju istraživanja, predstavlja okosnicu formiranja Arheološkog parka Belo brdo u funkciji istraživanja i turističkog korišćenja.

Pristup nalazištu moguć je iz pravca zapada, postojećom mrežom saobraćajnica, kao i iz pravca Dunava. Sagledavanje nalazišta sa vode, u kontekstu okruženja, daje daleko kvalitetniju mogućnost formiranja zaključaka o njegovom karakteru. Gledano sa obale, onako kako mu se pristupa, Arheološko nalazište predstavlja visoki profil koji od juga ka severu raste, maksimalnu visinu - 10 m dostiže na središnjem delu lokaliteta. Iako je ovaj profil delom obrastao vegetacijom, visina i konfiguracija profila se jasno uočava.

slika 35. Postojeće stanje arheološkog nalazišta izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

slika 36. Izgled visokog arheološkog profila, 2009. izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

U aktuelnom stanju, deo predmetnog prostora koji je u privatnom vlasništvu je u funkciji stanovanja – pojedinačne parcele sa jednoprodičnim stambenim zgradama, pomoćnim objektima i baštama, dok je deo prostora koji je u državnom vlasništvu u funkciji voćnjaka (k.p. br. 2026/4, 2026/5, 2026/6, 2027/2, 2027/4, 2048/2 i 2047/2 sve KO Vinča) i prostora aktivnog arheološkog nalazišta gde se vrše istraživanja i koje posećuju turisti (k.p. br. 2023/1, 2023/2, 2023/3, 2024 i 2025/2 sve KO Vinča). 

slika 37. Izgled visokog arheološkog profila, 2021. izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

Trenutno se arheološkom nalazištu pristupa isključivo sa strane obale, ulicom Nikole Pašića.

slika 38. Obala i položaj arheološkog nalazišta, pogled sa južne strane, 2014. | izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

slika 39. Izgled arheološkog profila, 2007. | izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

slika 40. Izgled arheološkog profila, 2014. | Izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

Prilaz sa severne strane zaokružen je arheološkim profilom parcele na kojoj se iskopavanja obavljaju od 2011. tj. 2019. godine. Na ovom delu profila uočavaju se duboke pukotine nastale usled atmosferskih uticaja, uticaja vegetacije i uticaja klizanja ovog dela nalazišta.

slika 41. Izgled atmosferskih, erozivnih promena i uticaja vegetacije na delu arheološkog profila, 2014. | Izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

Centralni deo arheološkog nalazišta je iskopavan do 2009. godine (katastarska parcela 2025/2 KO Vinča). Ova površina od 400 m2, predstavlja ukopani deo dubine do 1,5 m, prekriven geotekstilom, peskom, šljunkom i geomrežom. Na ovaj način zaštićeni su ostaci najmlađe faze neolitskog naselja.

Uz zapadnu i severnu ivicu parcele nalazi se grupacija privremenih objekata u pravougaonom rasporedu.

slika 42. Izgled aktuelnog prostora za prihvat turista : 1. Objekat u kojem se nalazi obezbeđenje nalazišta 2. Muzejska postavka, 2a. Replike neolitske kuće, 3. Natkriveni objekti sa klupama, 4. Prilazne stepenice, 5. Depoi | Izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

Objekti su od drveta, sa plitko ukopanim utemeljenjem. U periodu kad su postavljeni korišćeni su za boravak članova ekipe prilikom iskopavanja i radne prostorije. S obzirom na to da su danas većinom neuslovni, ili se koriste za depoe – čuvanje uzoraka i poduzoraka zemlje za flotaciju i dalje analize, sušenje materijala nakon iskopavanja ili su prazni.

U jednom od ovih objekata, na zapadnoj granici parcele, 2012. godine otvorena je nova muzeološka postavka, u prostoru od 100 m2, koju čini 260 eksponata sa najnovijih iskopavanja i delovi objekata koji su konzervirani i izmešteni sa iskopa. Ispred objekta 2020. godine izgrađena je replika neolitske kuće. Na platou su postavljeni informativni panoi, a koristi se i za povremen tematske izložbe. Ovaj prostor koristi se za prihvat posetilaca, gde kustos-vodič izlaže o arheološkom nalazištu, a za grupne posete koristi se središnji objekat – natkriveni prostora sa klupama za sedenje.

slike 43a, 43b. Izložbeni prostor na arheološkom nalazištu otvoren za posetioce 2012. godine | Izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

Severno od ove parcele je površina koja se istražuje od 2019. godine i deo nalazišta koji je zarastao u vegetaciju. Takođe severno i zapadno od centralnog dela nalazišta su parcele u privatnom vlasništvu sa objektima za stanovanje i pomoćnim objektima.

Zapadni deo arheološkog nalazišta do ulice Belo brdo, čine parcele sa kućama za stanovanje.

Katastarske parcele u obuhvatu prvog stepena zaštite nalazišta koje nisu u vlasništvu države u različitim su fazama eksproprijacije, sa ciljem da sve katastarske parcele u obuhvatu prvog stepena zaštite kroz eksproprijaciju postanu državno vlasništvo u najkraćem roku.

slika 44.a, 44.b Izgled zapadne granice arheološkog nalazišta | izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

 

Prostor namenjen podcelini Centra za posetioce

Prostor namenjen podcelini Centar za posetioce u ukupnoj površini od oko 23 260m2, obuhvata područje južno od Arheološkog nalazišta u I stepenu zaštite, od ulice Nikole Pašića do zone namenjene Arheo parku, između granice Arheološkog nalazišta u I stepenu zaštite na istoku i planirane komunalne staze na zapadu.

Po pitanju zaštite arheološkog nalazišta ovaj prostor pripada II (većim delom) i III stepenu zaštite.

Zonu namenjenu izgradnji objekta Centra za posetioce (u okviru III stepen zaštite) čine katastarske parcele br. 2028/14, 2028/15, 2028/47, 2028/48, 2028/77, 2028/120, KO Vinča.

slika 45. Orto-foto sa prikazom prostora namenjenog Centru za posetioce 

Zonu spoljnog prostora u funkciji Centra za posetioce, u okviru II stepena zaštite, čine katastarske parcele br. 2028/16, 2045/1, 2045/2, 2045/3, 2045/4, 2045/5, 2045/6, 2045/7, 2045/8, 2045/9, 2045/10, 2045/11, 2045/16, 2045/18, 2045/19, 2045/20, 2045/21, 2045/22, 2045/23, 2045/28, 2045/29, 2045/30, 2045/31, 2045/32 i deo kp 2028/26, KO Vinča.

Prostor namenjen podcelini Centar za posetioce u aktuelnom stanju predstvlja neuređeno zaleđe priobalja, parcele u funkciji jednoporodičnog stanovanja, a kao dominantna izdvaja se privredni objekat na k.p. br. 2045/1, izgrađen pre utvrđivanja zaštićene okoline arheološkog nalazišta (2009.) koji danas nije u funkciji i u zapuštenom je stanju.

Nova namena prostora podrazumeva uklanjanje svih postojećih objekata pri privođenju zemljišta nameni.

Prostor namenjen podcelini Naučnoistraživački centar neolita

Prostor namenjen podcelini Naučnoistraživački centar neolita, ukupne površine od oko 7900m2 nalazi se na raskrsnici ulica Profesora Vasića i Nikole Pašića i obuhvata k.p. br 2070/1 i 2070/4 KO Vinča. U aktuelnom stanju u okviru predmetnog prostora nalaze se objekat Stare osnovne škole (2070/1) koji je od izgradnje nove zgrade osnovne škole van funkcije i objekat bez karakteristika namene, trenutno prilagođen funkciji Pošte (2070/4).

Pomenuti objekti su bez arhitektonskih vrednosti. Nova namena prostora podrazumeva uklanjanje svih postojećih objekata.

slika 46. Orto-foto sa prikazom prostora namenjenog Naučnoistraćivačkom centru neolita

Prostori namenjeni podcelini Priobalje Dunava

Priobalje Dunava koje je predmet ovog konkursa sa planiranom namenom obaloutvrde, šetališta, zelenih površina i pristana, obuhvata prostor između regulacione linije male vode i granice arheološkog nalazišta (I stepen zaštite), od ušća Bolečice na jugu do granice konkursnog obuhvata na severu.

Ovaj prostor, u smislu vodozaštite i urbanizacije, u prošlosti nije adekvatno tretiran. Na delu obale uz Arheološko nalazište postoji segment delimično formirane obaloutvrde izgrađene 1980-ih godina, u dužini od 260m, sa kotom krune na 74 mnm. Sastoji se, posmatrano od Dunava ka nalazištu, od keja i zaravnjenog platoa širine 20-40m. Aktuelno stanjе obale Dunava u ovom segmentu je takvo da je vertikalni odsek u zoni arheološkog nalazišta, visine 7.0-10.0m, privremeno poduprt sa zaravnjenog platoa radi sprečavanja daljeg procesa odronjavanja. Uzvodno od obaloutvrde, u dužini od oko 200 m, urađena je zaštita obale do kote 72mnm, ova zona je bez posebnog uređenja aktivirana u funkciji potreba lokalnog stanovništva.

slika 47. Orto-foto sa prikazom priobalja Dunava u zoni konkursnog obuhvata

Najveću površinu obale u ovoj zoni zauzima zelena površina na koju se povremeno postavljaju rekviziti dečijeg igrališta. Neposredno uz reku je asfaltirana staza namenjena pešacima koja se koristi kao kolovozna traka za automobile, a asfaltirana površina ispred prilaza arheološkom nalazištu koristi se kao parking. U vreme arheoloških iskopavanja na ovoj površini postavljeni su kontejneri za boravak stručne ekipe.

U severnom delu ovog prostora nalaze se objekti izgrađeni delom na obali delom iznad vode (sojenice), u funkciji su kuća za odmor i ugostiteljstva, produkt su bespravne izgradnje i nemaju upotrebnu dozvolu. Desetak objekata, gusto poređanih jedan uz drugi, izgrađeni su i na delu obale neposredno uz arheološko nalazište, takođe bespravno i nemaju upotrebnu dozvolu.

Na reci, uz obaloutvrdu postavljeno je više objekata.

Gledano od juga uzvodno prvi objekat je ponton - pristan za manja plovila. Ovaj ponton na šipovima postavljen je 2020. godine u organizaciji i za potrebe Muzeja grada Beograda. U kontekstu ovog Konkursa pozicija i namena ovog pontona su obavezujuće.

slika 48. Ponoton - Pristan postavljen 2020. godine Izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture

Sledeći objekat na vodi, prvi severno od pristana, je brod restoran „Srbija“, koji svoju ugostiteljsku delatnost obavlja isključivo na toj lokaciji. Brod - restoran je pešačkim mostom povezan sa obalom, a na predmetnoj lokaciji nalazi se bez dozvole.

Objekat na vodi severno od brod restoran „Srbija“, manji ponton u funkciji je terase restorana „Maestral“ koji je pozicioniran na obali. Objekat ima sezonski karakter i nema upotrebnu dozvolu.

Prostor namenjen podcelini Arheo park

Zona namenjena podcelini Arhe park obuhavatа prostor u zaleđu neposrednog priobalja leve obale reke Bolečice, od granice PPPPN Arheološki park Belo brdo ka severu, čine ga katastarske parcele: 2028/5, 2028/6, 2028/23, 2028/24, 2028/30, 2028/32, 2028/69, 2028/110 KO Vinča i delovi katastarskih parcela: 2028/18, 2028/19, 2028/20, 2028/21, 2028/22, 2028/25, 2028/33, 2028/34, 2028/35, 2028/37, 2028/70, 2028/84, 2028/85, 2028/86, 2028/109 i 2028/111, u ukupnoj poršini od 65 880m2.

U aktuelnom stanju predmetni prostor je u vlasništvu privatnih lica, u funkciji poljoprivredno obradivog zemljišta.

slika 49. Orto-foto sa prikazom prostora namenjenog areheo parku

slika 50. Ušće Bolečice u Dunav, ka zapadu Izvor: arhiva Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture